İlk önce zaman kipi ne demektir? Bunu irdeleyelim ve sorunun yanıtına zaman kavramını inceleyerek başlayalım.
Konunun uzmanlarına gore; zaman bir işin, bir oluşun, bir kılışın gerçekleşme sürecidir.
Zaman, belleğimizin yarattığı, başı ve sonu olmayan soyut bir süreçdir. Aslında zaman diye insandan bağımsız nesnel bir gerçeklik yoktur.
Kanta gore, insan belleği iki olmazsa olmaz görüye sahip. Bunlardan birisi, yer diğeri ise zamandır. İnsanın tüm algıları bu iki görü üzerine kuruludur ve bunlar olmadan algının gerçekleşebilmesi olanaksızdır. Bizler, her zaman şeyleri bir yerde ve zamanda algılarız.
Kısacası, Kantta, görü olarak kabul edilen bu apriori(kendiliğinden) durumların kendinde gerçeklikler yoktur.Tüm kipleriyle birlikte zamansal durumlar sadece yaşamsal denileni düzenlemek için uydurulmuş öykünme sözlerdir Sadece deyimsel anlamları vardır. Bunun ötesinde gerçek sayılacak anlamları yoktur.
Bu açıklamanın zorunlu neticesi şunu gösteriyor ki, zaman kavramı bizatihi bir gerçek değildir; zaman sadece olayların bağıl bir fonksiyonudur. Bir dili anlayabilmek için, içinde kullanılan kelimelerin öncelikle bağlamını ortaya koymak gerekir.
Gramer açısından zaman ise, bizim olayın gerçekleşme sürecini algılama ve yansıtma biçimimizdir. Bunun tartışılmaz kanıtı, farklı dillerde farklı zamanların olmasıdır. (BOZKURT 1995: 204)
Tüm zaman kiplerinde, temel vurgu şimdiye dairdir ve şimdi bu noktada pozitif referanstır. Geçmiş ve gelecek ise, bu "pozifif referans" kaynaklı "soyutlama durumlarıdır.
Present(şimdi) deyimi, diğer zaman kiplerine göre daha sahici(reel) gibi görünür. Çünkü konuşan veya yazanın(utterance) tam söylediği andaki bir icraat veya durumu ifade eder. Halbuki geçmiş, artık deneyim dışıdır ve sadece kişinin hafızasında yaşar. Gelecek ise, deneyimi değil, olsa olsa deneyim ihtimalni vurgular. Oysaki, deneyimler, yani yaşantılar hep şimdi diye adlandırdığımız zaman diliminde cereyan eder. Zaten geçmişi ve geleceği yaratan da şimdi olarak adlandırılan zaman dilimindeki yaşantılar ve durumlardır.
Öte yandan, geçmiş ve gelecek bağlamlarından izole olarak, şimdiyi ele-aldığımızda, şimdi denilen deyim dahi bulanıklaşır. Daha şimdi der demez, şimdi, şimdi olmaktan çıkmıştır, işte bu durum, simgesel zaman düzleminin zaafiyetini de ortaya koyar.
Bir işin, halin, kılışın gerçekleşmek için iki şeye ihtiyacı vardır. Bunlardan biri zaman, diğeri hareketi yapacak olandır.
Geçmiş, şimdi, gelecek, dün, bugün, yarın vs. gibi zaman ekleri zamanı biraz da olsa somut hale getirir. Zaman, zaman sözcükleriyle biraz daha netleştirilir, darlaştırılır. Zaman edatları, hareketin veya halin sözün söylendiği ana yakınlığı veya uzaklığı hakkında fakir verir. Büyük zaman dilimleri içinde daha küçük başka kesitler vardır. Dil, hangi zaman ekleriyle zaman bildiren hangi sözcüklerin kullanılacağını belirler.
Örneğin :
Biraz once, demin, dün, gece, sabahleyin, üç saat boyunca, bir ay Iki sene evvel vs. gibi.
Eyleme(= deneyim=yaşantı) gelince, hareketlerimiz eninde sonunda üç temel fiilde birleşir. Bunlar
1-to be = olmak
2-to do = yapmak ve
3-have = sahip olmak fiilleridir.
Gerçekten de konuşur veya yazarken,
1-ya bir şey olmaktan bahsederiz. Mesela: I am getting old. = Yaşlanıyorum(yaşlı oluyorum). veya
2-bir şey yapmaktan bahsederiz. Mesela: I am doing my job.= İşimi yapıyorum.
3-Yahut da bir şeye sahip olmaktan bahsederiz. Mesela:I have a big house. = Büyük bir evim var.
Bir de yukarıdakileri ya şimdiki zamanla, ya geçmiş zamanla ya da gelecek zaman arasında irtibat kurarız.
İşte eylemlerin hangi zamanla (time) ne tür bir ilişki içine gireceğini,kendinde ne tür bir değişiklik olacağını yorumlama ve belirleme işlemine “TENSE”- KİP- denir.
Fuat Bozkurt’a göre: Kip eylemde konuşan veya yazanın tavrını yansıtan bir anlatım inceliğidir. Kişisel duygular, niyet, istek kiple yansıtılır. Kip olayın hangi ortamda geliştiğini bildirir. Kiple zaman kavramını birbirine karıştırmamak gerekir. Kip demek zaman demek değildir. Kip, zamanın üstünde bir kavramdır. Her zamanda kip bulunur, ama her kipte zaman bulunmaz.
1- Olay zamanı
2- Olay süresi ve
3- Konuşma(veya yazma) zamanı
4- Tipik olarak tense seçimini etkileyen üç faktörün varlığı kabul edilir.
Geçen derslerde incelediğimiz present = şimdi, past = geçmiş ve future = gelecek kavramları bize olduğumuz (to be), yaptığımız (to do) ve sahip olduğumuz (to have) fiillerin zamanını (time) bildirir.
Böylece past, present ya da future zamanlı eylemler kendi karakterlerine ve ifade etmek istedikleri duruma göre o zamanla bir ilişki içine girerler. Buna gramerde aspect = görünüm denir.
Fiiller zamanla ilişkilerini göstermek için, kendilerini değiştirirler.
Mesela:
present (şimdiki zaman) kipinde go fiili, (I go home = Ben eve gidiyorum(giderim)), past, (geçmişte) değişerek went haline gelir. She went home = O eve gitti.
Yahut da bu ilişkiyi göstermek için yardımcı fiil kullanırlar. Mesela: I will travel to İstanbul. = İstanbul’a seyahat edeceğim.
Cümlesinde “will” yardımcı fiil olarak görev yapar. Böylece, biz onların hangi zaman (time) ile ne tür (simple, continous, perfect) bir ilişkileri olduğunu kestiririz.
İngilizcede: iki adet tense : Present, Past ve
iki adet gramatik aspect : perfect ve progressive vardır.
”Tense” yakınlık (present) ya da uzaklık (past) ifade eder; bu sadece zaman (time) la değil aynı zamanda olanakla (possibility) ve durumla (status) da bağıntılıdır
Gramatik aspect ise kullanıcının bir olaya bakışının dışsal (perfect) veya içsel (progressive) olup olmadığını gösterir.
BU arada fiillerin özellikleri de önem taşır.
1- Çekimli fiiller (Finite verbs):
a- Herhangi bir gramatik aspect almayabilir. ( Simple present, Simple past)
b- Perfect aspect alabilir. (Present perfect, past perfect)
c-Progressive aspect alabilir, (örn. Present continous, Past continous )
c-Ya da her iki aspecti birden alabilirler, (örn. Present perfect continous, past perfect continous)
Fakat, bu fiiller ancak “tense”( kip) ile yaşama geçebilirler.
2- Lexical aspect (Sözcüksel anlam)
Fiilerin anlamları can alıcı bir önem taşır. Sözcüklerin anlam ve kullanışları açısından fiiller genel olarak iki kategoriye ayrılır:
a) Stative (durağan): be, like, live vs. ,
She is a good doctor. = O iyi bir doktordur.
b)Dinamik
1-Punctual(bir noktadan ibaret): hit, kick,punch
He punched his opponent badly. = Rakibini çok dövdü.
c) Durative (süreklilik belirten) : learn,
walk, write vs.
I am walking in the rain. = Yağmurda yürüyorum.
Bu gramer ve anlamsal görünümler anlam nüansları meydana getirir.
3- Afakilik (Subjektivity)
Bir olayın gerçek zamanı ve süresi tense ve aspect seçimini dikte ettirmez. Seçim genellikle kullanıcının odaklanmak istediği zaman (time) noktasına daha fazla bağlıdır ve bu yüzden de büyük ölçüde sübjektiftir, kişiseldir ve bağlam-duyarlı bir durum oluşturmaktadır.
İngilizce’de Kipler:
Bazı dilbilimcileri İngilizce’de; şimdiki zaman = present tense ve geçmiş zamandan=past tense oluşan sadece iki zaman kipi olduğunu sürer. Çünkü sadece bu iki kipin kendine göre fiil şekli vardır. Mesela, see, saw gibi.
Halbuki, gelecek zaman kipi yardımcı fiiller “will/shall”- kullanmak suretiyle oluşturulur. Gelecek zaman ve diğer kipler şimdiki zaman ve geçmiş zamanın adeta birer alt versiyonudur, müstakil kipler sayılmazlar. Biz genel uygulamaya uyarak, kipleri present, past, future diye üç grupta incelemeye devam edeceğiz.
Fiil zamanları, yani kipler bir kültürde kullanılan zaman konseptlerini gösterir. İşte zaamanlar bir kültürel mesele olduğundan; bir başka kültürün ürünü olan başka bir dildeki kipleri anlamak oldukça zordur.
Dikkat : Daha önceki dersleimizde ve bu derste anlattığımız kiplerle ilgili çok sayıda istisna vardır. Ancak, bunlarla baş etmenin yolu da temel kuralları öğrenmekten geçer
İngilizce’de üç ana kip bulunur. Simple(basit), continous(sürekli, devam eden) ve perfect (gelecek). Bunların her birinin de present(şişmdiki zamanlar), past(geçmiş) ve future(gelecek) halleri vardır. Basit Zamanlar = belirsiz görünüm = simple tenses = indefinite aspect.
Basit zamanda hareket, olay veya halin bitip bitmediği belirtilmez, veya cümlenin anlamı bakımından bunlara önem verilmez. Basit zaman kipi, yinelenen, adet halinde yapılan aksiyon, olay veya koşullar için de kullanılır.
Örnekler:
Simple Past Tense = Basit Geçmiş Zaman
I came = Geldim. : Gelirim Gelme hareketi ne zaman başladı, ne zaman bitti, bu önemli değil.
Simple Present Tense = Basit Geniş Zaman
I come = Gelirim : Gelme hareketi ne zaman başlar ne zaman biter, bu önemli değil.
Simple Future Tense = Basit Gelecek Zaman
I will come : Gelme hareketi ne zaman başlayacak, ne zaman bitecek, bu önemli değil.
Perfect Tenses
-Perfect ne demektir?
Perfect; tamamlanmış, bitmiş, bitirilmiş, halledilmiş anlamlarına sahiptir. Genellikle geçmişle bağlantılıdır. Ama bunun önemli istisnaları vardır.
Bu kelimenin kökü Latince’ye ve Yunanca’ya dayanır ve tamamlık perfectus = (completeness) olarak tercüme edilir. Aristo bir kitabında, perfect kavramına üç anlam veya tek bir anlamın üç gölgesi olarak anlamlar vermiştir. Buna göre perfect aşağıdaki anlamları taşır :
1- Tamam olan, yani gerekli tüm parçaları, bölümleri içeren.
2- O kadar iyi ki, bundan daha iyisi olamaz.
3- Amacına ulaşmış olan.
Botanik biliminde, şayet bir organizma cinsel üremeyi kendi içinde yapabiliyorsa, ona “perfect” denir. Yapamıyorsa, imperfect olarak deyimlendirilir Mesele, hem dişi hem erkek organlarına sahip çiçekler, “perfect” denir. Sadece,erkek veya sadece dişi organları bulunan çiçek ise imperfect olur.
Imperfect :Sürekli, bitmeyen, , halledilmeyen demektir. İkincil derecede geçmişi ifade eder.
Bu nedenle perfect zaman kiplerine ayni zamanda, tamamlanmış veya bitmiş (completed = finished) kipler denir.
Progressive(Continous) Zaman Kipleri : Bunlara tamamlanmamış kipler de(incomplete) denir. Bir hareketin şimdi, geçmişte veya gelecekte devam eden özelliğini belirtirler.
Şimdi bazı önemli zaman kiplerini tekrar gözden geçirelim.
1. Present Tenses: Şimdiki Zamanlar:
a) Simple Present Tense: Geniş Zaman
Çok önemli ve çok yaygın olarak kullanılan bir zaman kipidir. Türkçedeki karşılığı geniş zamandır. Fiilin kök halini kullanır. Sadece 3. tekil şahısta fiil kökünün sonuna “s” takısı eklenir.
Geniş zamanı, şimdiyi, geçmişi, geleceği gösterebilen tek kiptir.
1- Değişmeyen, yinelenen veya birden çok kez yaşanan olayları ifade eder. Bu hareket veya durum sadece şimdilerde meydana gelir. Ayrıca, yaygın bir gerçeği de temsil edebilir. Yani, konuşan veya yazanın, konuşurken veya yazarken sözkonusu aksiyon veya halin cereyan ediyor olması şart değildir.
Mesela,
It rains a lot in Sakarya = Sakarya’da çok yağmur yağar
Cümlesi genel bir gerçekliği açıklar. Ama, mutlaka bu sözün söylendiği anda yağmur yağıyor anlamı taşımaz.
Bu zaman kipi tabiat veya insanlar tarafından programlanan olayları açıklar.
Örnekler:
Soccer league starts on June. = Futbol ligi Haziranda başlar.
Water boils at 100 degrees centigrade. Su, 100 santigrad derecede kaynar.
The sun sets in the evening. = Güneş akşamleyin batar.
2- İlginçtir ki, present tense kipi özellikle arrive=varmak, come=gelmek, leave = terk etmek, ayrılmak gibi fiillerle bazen gelecek izlenimi de yaratabilir.
My father comes tomorrow = Babam yarın geliyor(gelecek),
The plane arrives in two hours. = Uçak iki sat içinde varacak.
The train leaves at 3.oo o’clock= Tren saat üçte kalkıyor.
3- Geniş zaman ile enstantene şimdiki an izlenimi verilebilir.
Örnek:
Watch FB now: they defeat the other team without much effort. = Şimdi FB’yi seyredin, rakibi fazla zorlanmadan yeniyorlar. "
4- - Present kipi geçmiş zamana işaret etmek için de kullanılabilir. Buna bazen, hayali veya tarihi geçmiş denir.
Örnek:
I was watching the TV when, all ofa a sudden, in comes a pretty girl. = Televizyon seyrediyordum ki, birdenbire içeriye güzel bir kız giriyor (girdi).
5- İletişime ait sözlerle, present tense geçmiş bir aksiyonu gösterebilir:
Örnek:
Leyla tells met hat she took her husband to the dentist. = Leyla bana kocasını dişçiye götürdüğünğü söylüyor.
b) Present (Continous) Progressive Tense . Süren şimdiki zaman Konuşmacının (utterer) tam konuştuğu veya yazdığı an devam eden aksiyon veya halleri bildirir. Bu kip to be fiilini (am,is,are) fiil köküne “ing” eklemek suretiyle kullanılır. İng. Son eki, tam söylendiği veya yazıldığı anda, bir şeyin fiilen olduğunu veya sürdüğünü gösterir
Vurgu, aksiyonun, koşulun veya olayın devam etme özelliği üzerinedir.
Örnekler:
I’m examining the reports (right now). =. (Tam şu anda) raporları inceliyorum.
She is running now. = O şimdi koşuyor.
Bu kip, bir plan veya bir yerden, bir koşuldan başka bir yere veya koşula doğru hareketleri gösteren fiillerle, gelecekte bir aksiyon olacağını gösterebilir.
Örnek:
She is arriving in half an hour. = Yarım saat içinde varıyor.
My family is moving to Ankara this winter. = Ailem bu kış Ankara’ya taşınıyor.
Dikkat : Present Continous ne zaman şimdiyi, ne zaman geleceği gösterir.? Bunu zaman ifade eden sözcülerden anlayacağız.
The spring is passing too quickly. = Bahar çok çabuk geçiyor.
I am coming over there soon. = Oraya hemen geleceğim.
She is leaving tomorrow. = Yarın ayrılıyor.
c) Present Perfect Tense :
Bazen dili geçmiş zaman olarak adlandırılır. İngilizceyi ana dili olarak değil, yabancı dil olarak öğrenen talebenin kavramakta zorluk çektiği bir zaman kipidir.
Bu kip, bir aksiyonun geçmişte tamamlandığını veya bittiğini veya geçmişte başlayıp geleceğe kadar uzandığını gösterir. Aksiyon geçmişte belirsiz, bilinmeyen bir zamanda olmuş, bitmiş veya tamamlanmıştır yahut geçmişte belirsiz bir zamanda başlayıp, şimdiki zamanda devam etmektedir.
Örnekler :
I have been Rome = Roma’da bulundum. = geçmişte belirsiz bir zaman önce yaptığım bir hareket.
I have allready read ten pages of the book. = Kitabın on sayfasını okudum bile. = Ama hala okumaya devam ediyorum.
Bu kip genellikle geçmiş zamanla karıştırılır. İkisi arasnda tercih yaparken, cümlede geçen ve fiile eşlik eden zarfa bakmak gerekir.
Geçmiş, bitmiş bir zaman dilimi sözkonusu ise, past tense kullanılmalıdır.
I slept all night (yesterday) = bütün gece(veya dün) uyudum.
She worked all day. = Bütün gün çalıştı.
Geçmişte başlayıp, bugüne kadar uzanan zarflar ile present perfect tercih edilmelidir.
I haven’t met her lately. = Son zamanlarda ona rastlamadım.
Today, this month, for two hours vs. gibi zaman belirleyici zarflar her iki zaman kipiyle de kullanılabilir.
I didn’t see anyone today. = I haven’t seen anyone today.
Yakın bir geçmilşe ait raporlama yaparken veya ilan ederken, present perfect daha uygundur.
The General Manager has announced record profits for the year 2006. = Genel Müdür 2006 yılı için rekor karlar ilan etti.
Ama uzak geçmişe ait ve bitmiş, tamamklanmış olaylar hakkında açıklamalarda simple past kullanımı yaygındır.
Atatürk addressed the nation on the radio. = Atatürk radyoda ulusa seslendi.
Dikkat : Present Perfect göreceli olarak, daha elastiktir; bugüne kadar uzanabilir veya bugünkü duruma az veya çok etkisi olabilir.
Simple Past = Basit Geçmiş ise göreceli olarak daha belirli, daha kesindir
Mesela, He has worked hard for finals. = Finallere çok çalıştı.
Çalışma geçmişte yapılmış ama etkisi bugüne kadar gelmiştir.
İki fiil arasına “just” kelimesi konulduğunda, bu çok az zaman önce bir olayın meydana geldiğini gösterir.
They have just come. = Henüz (daha yeni) geldiler.
Şayet cümlenin sonuna “yet” konursa, bir şeyin olduğunu veya çok yakında olacağını bekliyorsunuz demektir.
Amerikalı ve Kanadalılar present perfect yerine simple past kullanırlar.
Buna mukabil, present perfect: İngiliz İngilizcesinde, resmi yazışma ve konuşmalarda ve bir şeyin gerçekliğini vurgulamak istediğimizde kullanılır.
d) Present Perfect Progressive (Continous)
Bu zaman kipinde, aksiyon geçmişte başlamış olup, halen sürmektedir ve gelecektede devam edebilir.
I’ve been waiting for two hours. = İki saattir beklemekteyim. = Beklemeye iki saat önce başladım, hala bekliyorum ve belki bundan sonra da beklemeye devam edeceğim.
Bu kip sık sık, çok yaklın geçmişi gösteren “just” ile beraber kullanılır.
2. The Past Tenses: geçmiş zamanlar
a) Simple Past Tense: Basit Geçmiş Zaman
Geçmişte başlayıp, geçmişte biten olay, aksiyon veya halleri belirtir. Konuşan veya yazana göre, aksiyon geçmişte yapılmıştır.Zaman peryodu kesindir, bitmiştir.
We travelled to Madrid last summer.
I worked for that company for two years.
b) Past Progressive Tense
Başka bir aksiyon meydana geldiğinde devam etmekte, olmakta, cereyan etmekte olan geçmiş bir noktadaki aksiyonu anlatır.
The president was delivering a speech, when the protesters started to shout. = Nümayisçiler bağırmaya başladığında Başkan nutuk çekiyordu.
Bu kip tamamlanmamış bir aksiyonu anlatabilir.
She was sitting on an arm- chair, when the baby began to cry. = Bebek ağlamaya başladığı zaman, o koltukta oturuyordu.
c) Past Perfect Tense: Mişli Geçmiş Zaman
Geçmişte başk bir olaydan önce yaşanan bir olayı anlatır.
d) Past Perfect Progressive (Continous)
derse bakınız.
4. Future Tenses: gelecek zamanlar
a)Simple Future Tense
derese bakınız.
b) Future Progressive(Continous ) Tense
derse bakınız.
c) Future Perfect Tense
d) Future Perfect Progressive
derse bakınız.
